taal in de kijker: ABA/Algemeen Beschaafd Antwerps

ABA of Algemeen Beschaafd Antwerps:

De Man Bijt Hond tweeling zijn dus echte dikke nekken (dikke nek: Vlaams voor een opschepper, een arrogant en pretentieus iemand. Het cliché luidt dat Antwerpenaren dikke nekken zijn.)

- Kent u van: de media. Algemeen Beschaafd Antwerps is de dominante taal in de media naast het AN of Algemeen Nederlands. Of een serie zich nu afspeelt over de Antwerpse grenzen heen, Limburg, Gent of Oostende. ABA zal u te horen krijgen. Maybe it's gonna take over. "Goeienavond dames en heren, u ze welkom bij 't journaal."

- Oorspronkelijk gebied en moedertaalsprekers: het gebied in en rond de stad Antwerpen. Het Antwerps is oorspronkelijk een écht stadsdialect dat zich beperkte tot de stad Antwerpen. Door de stadsvlucht (die inmiddels wel gestopt is) kwamen ook de omringende gebieden in contact met het Antwerps en namen zij die taal over. Vanzelfsprekend. Net als het Brussels (Frans) heeft het Antwerps zich dus verspreid als een olievlek maar de bakermat is dus het district Antwerpen binnen de huidige stad Antwerpen. En het Antwerps blijft zich verspreiden. We zitten al over 't water en we gaan nog verder over 't water (het Waasland).

- Waar wordt het tegenwoordig gesproken?: de gehele stad Antwerpen met haar districten: Antwerpen, Berchem, Berendrecht, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Lillo, Merksem, Wilrijk, Zandvliet en de omringende gebieden: Aartselaar, Boechout, Borsbeek, Brasschaat, Brecht (Brecht wordt officieel niet meer tot het Antwerps dialectgebied gerekend. Doch, twee van m'n oude studiegenoten geboren en getogen in Brecht spraken onvervalst Antwerps), Edegem, Hemiksem, Hove, Kapellen (ook Putte), Kontich, Mortsel, Ranst, Schelle, Schilde (met 's Gravenwezel), Schoten, Stabroek, Wijnegem, Wommelgem, Zoersel en Zwijndrecht (ook Burcht). Het is een land.

Lier wordt er soms bijgerekend soms niet. In elk geval, het Liers leunt zo dicht bij het Antwerps aan dat het moeilijk van elkaar te onderscheiden valt. Er zijn wel kleine verschillen maar de meeste jongeren in Lier spreken gewoon ABA.

Het gebied van de dikke Antwerpse nekken

- Reden van de dominante rol in de media: van oudsher is het Grootherdogdom Brabant (de provincies Antwerpen, Noord-Brabant, Vlaams Brabant en Waals Brabant) sinds de vijftiende, zestiende eeuw ofzo cultureel en economisch een dominant gebied. In Vlaanderen is dat zo gebleven (de Antwerpse haven, Leuvense universiteit, Brussel hoofdstad). Het spreektaal Nederlands dat je hoorde op de Vlaamse televisie was tussentaal Brabants (F.C. De Kampioenen) maar omdat veel acteurs Antwerps zijn werd dit een beschaafde vorm van het Antwerps. "Iek bèn den Tom." of "'k sijne kiek den Tom." Algemeen Beschaafd Antwerps. Veel acteurs zijn Antwerps omdat de stad twee belangrijke toneelopleidingen kent: Studio Herman Teirlinck en Dora Van Der Groen. En ook omdat het Antwerpssprekende gebied best wel groot is. En alsmaar groter wordt.

Omgerekend bevat het gebied ongeveer een 900 000 inwoners, minder inwoners dan Brussel telt maar toch, iets meer dan 1 op de 7 Vlamingen woont in het groot Antwerps rijk. Relatief gezien ligt dat percentage vrij hoog: Vlaanderen kent immers veel meer dan 7 dialectgebieden. Alleen in de provincie Antwerpen al tref je er vijf aan (Antwerps, Baronies (Naw-taaltje tussen Essen en Rijkevorsel), Kempenlands (Tom Boonen-taaltje rond Mol, Herenthals, Turnhout), Zuiderkempens (wat Marc Uytterhoeven soms wel es op TV laat horen: taaltje uit Mechelen en rond Mechelen), Klein-Brabants (uit Klein-Brabant: Puurs en Bornems enzo. Erik uit Paradise Hotel sprak het. Maar niemand keek zogenaamd naar Paradise Hotel)).

De van oorsprong Nederlandse dokter Johannes Goropius Becanus beweerde dat het Antwerps de oudste taal ter wereld is. Zelfs zo bont zouden Antwerpenaren het niet maken.

- Kenmerken: een Antwerpenaar herken je aan z'n scherpe korte klinkers en z'n dikke l. Aan de dikke l kan gewerkt worden aan de korte klinkers moeizaam. Heel erg moeizaam. Zelfs na jaren dictie lukt het sommigen nog niet. Oh ja, en woorden zoals vlieiegtuig zijn ook heel Antwerps, net als onttèkken en ànttoek (handdoek). Maar daar zijn Antwerpenaren zich niet bewust van.

- Het verschil tussen AN, ABA en gewoon Antwerps: is het verschil tussen: "Ben jij?" "Bent/Zijde/Zede gij" en "Zaaide/Zede gaai?". Zeg maar het verschil tussen Martine Tanghe, Jan Leyers en Alex Agnew. Bovendien is er ook (zie voorbeeld) binnen het ABA variatie. Neem nu Het Geslacht De Pauw: lief Tine (afkomstig uit Kessel bij Lier) spreekt een voorbeeldig ABA waarover Antwerpenaren zullen zeggen: "Zij heeft een mooie uitspraak." Broer Benny spreekt een ABA zoals de meeste Antwerpse jongeren praten en broer Tom spreekt op het randje af bijna geen ABA meer: het ABA dat het meeste afwijkt van het Algemeen Nederlands. Het ABA van oma leunt dan weer aan bij dat van Benny. Omdat sommige oma's nu eenmaal praten als jongeren.

Dikke nek Axel Daeseleire switcht van echt Antwerps naar een mengeling van AN en een voorbeeldig ABA

- Voorbeeldsprekers of de dikke nekken, opscheppers, arrogantie van de media: Jan Leyers. Totaal. De zusjes Pfaff. Veronique De Kock als ze niet presenteert, Antwerpse acteurs, Erik van Looy, de list goes on and on.

- Appreciatie: Antwerpenaren vinden het normaal, zoals het moet en buiten Antwerpen wordt het, heel voorspelbaar, niet erg op prijs gesteld. Uit een enquête bleek dat het Antwerps uit de provincie het mooist van alle Vlaamse dialecten/accenten werd bevonden en het Antwerps uit de stad het lelijkst omdat het arrogant klinkt en de taal is van 'de dikke nekken.' Het Algemeen Beschaafd Antwerps: een keurige versie van de taal der dikke nekken. Maar het blijft arrogant.

Dikke nek Veronique De Kock aan het woord. Jambers is trouwens ook een rasechte dikke nek. Maar die weet het hier beter te verstoppen.